Żużela

Żużela z częściami wsi Bąków zajmuje powierzchnię 897 ha. Tereny te zamieszkuje 569 osób (dane z 2005 roku). Żużela jest położona w pobliżu trasy z Krapkowic do Kędzierzyna-Koźla i Raciborza. Nie ulega wątpliwości, że nazwa tej miejscowości pochodzi się od wyrazu "żużel".

Spośród wszystkich miejscowości należących kiedyś do kasztelanii opolskiej Żużela jest tą, która poza Opolem została wymieniona w średniowiecznych dokumentach najwcześniej. Już w latach 1195-1201 biskup wrocławski Jarosław nadał tę wioskę cystersom, wówczas wymienioną jako "Susela". W 1283 roku wymieniono Żużelę jako "Czuczhel", a w 1534 roku jako "Schuziel".

Przez kilka wieków Żużela stanowiła własność kościelną należącą do klasztoru Norbertanek w Czarnowąsach. W 1784 roku wioska ta została wymieniona jako "Zuzella". Odnotowano wówczas, że są tutaj dobre gleby. W Żużeli istniał wtedy folwark. Wśród mieszkańców wyliczono 21 gospodarzy, 16 zagrodników oraz 11 chałupników. W 1845 roku w Żużeli zamieszkiwało 578 osób. Funkcjonowała już wtedy szkoła, młyn wodny, gospoda, browar i gorzelnia. Zasadniczym zajęciem ludności   była uprawa roli. Wśród hodowanych wówczas zwierząt było m.in. 400 owiec.

Do Żużeli zostały też przypisane dwa przysiółki: "Bąków" obejmujący folwark, młyn wodny i jedną chłopską zagrodę oraz "Dallwigsruh" stanowiący folwark założony w 1832 roku. W 1855 roku Żużelę zamieszkiwało 625 osób. Pod względem przynależności parafialnej mieszkańcy Żużeli należeli do wzmiankowanej po raz pierwszy już w 1319 roku parafii Wszystkich Świętych w Brożcu.

Na ulicy Krapkowickiej natkniemy się na XIX wieczną przydrożną kapliczkę z obrazem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy ufundowaną przez Marię Tomanek. Upamiętnia ona zdeptanego przez spłoszone konie Bartholomea Tomanka. Kiedy remontowano drogę w 1934 roku, kapliczkę rozebrano, ale po roku postawiono ją ponownie parę metrów dalej. W głębi wsi po lewej stronie na  uwagę zasługuje  przedwojenna  kuźnia- dziś należącą do rodziny Studniarz. Na posesji rodziny Glombik stoją: kamienny krzyż, trójkondygnacyjna kaplica – dzwonnica, a obok niej pomnik ku czci poległych mieszkańców wsi w czasie I i II wojny światowej. Nad wejściem do kaplicy umieszczony jest wizerunek św. Urbana – patrona Żużeli, zwieńczony krzyżem. Wewnątrz kaplicy – obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, krzyż procesyjny z XIX wieku i figura św. Doroty ufundowana przez mieszkańców i Towarzystwo Społeczno – Kulturalne Niemców na Śląsku Opolskim, Koła w Żużeli (starą figurę skradziono w latach 90 ubiegłego stulecia) z okazji wejścia w XXI wiek. W 2002 roku odnowiono kapliczkę p.w. św. Urbana, a figurę świętego (wcześniej skradzioną) ufundował Wilibald Gabrielczyk.

W miejscowym parku zachowały się stare drzewa, obok widoczny dwór założony przez hrabiego von Haugwitz, a zarządca tego dworu Gädecke wybudował grobowiec - kaplicę dla żony i dzieci, którzy zmarli z powodu panującej epidemii. Grobowiec został zdewastowany w latach 1980 – 2000. Obecnie odrestaurowany przez mieszkańców (głównym architektem i wykonawcą był Arnold Donitza – mieszkaniec i radny Żużeli). Kierując się w stronę Brożca zauważymy krzyż wotywny z kapliczką wnękową z figurą Matki Boskiej Niepokalanej z 1913 roku fundacji rodziny Pietruszka.

W przysiółku Bąków na posesji państwa Dresler znajduje się krzyż i kaplica wnękowa, w której znajdował się zabytkowy obraz Matki Boskiej Częstochowskiej przyniesiony przez jednego z przodków rodziny z Częstochowy. Niestety w 1997 roku, w czasie powodzi kaplica zostaje zalana i obraz ulega zniszczeniu. Do dziś przy kaplicy od maja do października, w każdą pierwszą niedzielę miesiąca odbywają się nabożeństwa różańcowe, a w maju codziennie wieczorem nabożeństwa majowe odprawiane przez miejscowych mieszkańców.

We wsi znajdują się trzy pomniki przyrody nieożywionej – głazy z granitu różowego – ogród rodziny Donitza oraz dwa granitowe głazy przy stawie koło Żwirowni.

W 2005 roku, przy pomocy środków finansowych Fundacji Rozwoju Śląska w Opolu i mieszkańców udało się odremontować i wyposażyć w nowy sprzęt Centrum Kultury TSKN.

Sołtysi:

• August Wesoły,
• do 1968 - Józef Gajda,
• 1968-1977 - Romuald Wyszka,
• 1978-1994 - Paul Tomanek,
• 1994-2011 - Adelajda Pawelczyk,
• 2011-2019 - Urszula Gajda,
• 2019-2024 - Mateusz Gałeczka,
• 2024-2029 - Arnold Donitza.